Nazwa miasta znana jest od najstarszych zapisków z 1228 roku. Pochodzi ona od nazwy osobowej Lubla utworzonej od imienia Lubomir, poprzez dodanie dawniej pieszczotliwego przyrostka -la. Możliwe jest także, że imię Lubla w swojej staropolskiej, zdrobniałej postaci złączyło się z przyrostkiem dzierżawczym -in, dając nazwę Lublin. Zygmunt Sułowski wyraził przypuszczenie o łączeniu Lublina z imieniem Lubel (Lubelnia), w analogii do stosunku nazw Wróblin, Wróbel. Założycielem czy właścicielem Lublina w zamierzchłych czasach mógł być zatem człowiek o imieniu Lubel, bądź Lubla.
Pierwszy tekst notujący nazwę Lublina stanowi fragment kroniki Wincentego Kadłubka, opracowanej w końcu XII wieku. Według Kadłubka kobieta imieniem Julia, rzekoma siostra Cezara, miała założyć dwa miasta, których nazwy – pochodzące od imion jej i brata – przekręcono następnie na Lublin i Lubusz.
Do połowy lat 40. XX wieku na obszarze Lublina nie prowadzono badań wykopaliskowych na większą skalę. Eksploracja archeologiczna Lubelszczyzny związana jest z powołaną na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w 1946 roku Katedrą Archeologii Polski. Badania kierowane przez prof. dr. Stefana Noska przeprowadzono na wzgórzu Czwartek, które uchodziło za najstarszy teren bytowania człowieka na terenie Lublina.
Przed II wojną światową na obszarze Starego Miasta (w pobliżu kościoła dominikanów) dokonano odkryć szczątków mamuta i zębów nosorożca arktycznego (Rhinoceros tichorrhinus). W roku 1960 na Wiktorynie, w przedłużeniu ul. Lubartowskiej, odkopano znajdujący się na głębokości 2,5 m siekacz mamuta. Liczne znaleziska części szkieletów na tym terenie świadczą o działalności myśliwskiej człowieka. Potwierdzone ślady zamieszkania pochodzą jednak dopiero z neolitu. Do tej pory dokładnie przebadano tylko kilka dzielnic miasta (m.in. Czechów, Sławinek), w innych częściach odkryć dokonywano tylko przypadkiem.
Zasiedlenie Lublina datowane jest na koniec III tysiąclecia p.n.e. Poświadczone są ślady osadnictwa plemion kultury pucharów lejkowatych, pochodzące z drugiej połowy III tysiąclecia. Plemiona te utrzymywały się głównie z uprawy roli i hodowli, sposób rozmieszczenia osiedli wskazuje na osiadły, rolniczy tryb życia. W końcu III tysiąclecia p.n.e. tereny te zamieszkiwały inne plemiona neolityczne. Na granicy Czechowa i Sławinka odkryto pozostałości osady, zaś na Czwartku cmentarzysko kultury amfor kulistych. Mieszkańcy osady zajmowali się w większym stopniu hodowlą niż rolnictwem, prowadzili więc bardziej ruchliwy tryb życia. Odkryte groby na Czwartku, wkopywane w ziemię, nie były zbudowane z kamienia. Na przełomie XIX i XX wieku Władysław Olechnowicz odkrył w okolicy dzisiejszego dworca kolejowego ślady kultury ceramiki sznurowej z lat 2000–1800 p.n.e. Podobne świadectwa pobytu tych plemion odkryto także na Czechowie i na Rurach. Z epoki brązu pochodzi kurhan kultury trzcinieckiej z lat 1400–1200 p.n.e. Także w latach 1000–800 p.n.e. obszar Lublina był zamieszkany, o czym świadczą znaleziska z okolic Kalinowszczyzny.
W okolicach Ogrodu Saskiego, ul. Narutowicza i dawnej ul. Nowotki odkryto rzymskie monety. Jeszcze przed I wojną światową przy cmentarzu na ul. Lipowej znaleziono grobowiec z wczesnego okresu wędrówek ludów. Na Sławinie, tuż obok Ogrodu Botanicznego UMCS, lubelscy archeolodzy odkryli 4 cmentarzyska pochodzące z różnych epok. Największą zaskoczeniem były trzy kilkudziesięciometrowe monumentalne grobowce sprzed 5 tysięcy lat, wybudowane przez pradziejową kulturę pucharów lejkowatych. Palisady z pni drzew tworzyły w nich ramę dla ziemnego kopca, wewnątrz którego umieszczono kamienne groby. Grobowce ze Sławina wpisują się w ogólnoeuropejski nurt epoki neolitu. Lubelskie znalezisko jest o tyle wyjątkowe, że z powodu braku w tym regionie wielkich głazów narzutowych pradawni ludzie stworzyli monumenty z dostępnych lokalnie materiałów. Według archeologów okolice ulicy Willowej od tysiącleci było miejscem otoczonym kultem.
Historycy spierali się, które z wymienionych wyżej osiedli było centrum władzy. Przez dłuższy czas utrzymywano, że było to Grodzisko. Od 1994, kiedy swoją pracę na ten temat opublikował Andrzej Rozwałka, przyjmuje się, że chodzi raczej o to na Wzgórzu Staromiejskim. W jego północno-wschodniej części w okresie walk plemiennych (VIII – X w.) powstał kolisty gród o średnicy 150 m i powierzchni 1,8 ha, otoczony wałem i fosą, z dwoma dodatkowymi krótkimi wałami i fosami przy północno-wschodnim skraju wzgórza. Fosa miała 12 m szerokości i 5 m głębokości, a wał miał co najmniej 4–5 m wysokości i ok. 10 m szerokości u podstawy. Na południowy zachód znajdowało się podgrodzie. Od południa grodu broniła osada na Żmigrodzie.
W tym czasie zaludniony obszar zajmował ok. 7 km2. Wynaleziono dwupolówkę i pojawiły się tereny używane wyłącznie jako rolne przez cały rok
Ze zdobywaniem władzy przez Piastów łączyło się palenie i niszczenie starych grodów, wyludnienie starych osad i budowa nowych umocnień. To wtedy (XI w.) centrum przesunęło się ze Wzgórza Staromiejskiego na Grodzisko, gdzie zbudowano umocnienia. W ich północnej części stała wieża lub brama. Gród miał powierzchnię ponad 1,5 ha i był otoczony wałem z palisadą. Tam prawdopodobnie rezydował namiestnik piastowski. Mógł on dowodzić stacjonującą w grodzie załogą, pełnić funkcję sędziego dla okolicznej ludności i zbierać daniny dla księcia. Gród ten miał trzy podgrodzia, usytuowane wzdłuż szlaku handlowego ze wschodu nad Morze Bałtyckie: na Czwartku, Białkowskiej Górze i na Hajdowie. W jego pobliżu odnaleziono monety czeskie, węgierskie i niemieckie (bawarskie, szwabskie) z XI w. Z kolei na terenie osady na Hajdowie odkryto zabytki z X – XI w.
W tym okresie rozkwitła osada na Czwartku, istniejąca od VI wieku. Rozwinęły się tam rzemiosło i handel. Funkcjonowały piece garncarskie i do wytopu żelaza. Mieszkańcy wzgórza zajmowali się też tkactwem i krawiectwem. Nazwa wzgórza pochodzi od targów organizowanych raz w tygodniu – samo organizowanie targów rozpowszechniło się około XI – XII w. Część produkcji rzemieślniczej obsługiwała potrzeby grodu.
W XI wieku zbudowano zapewne w Lublinie jeden z pierwszych kościołów Sandomierszczyzny. Przypuszczano, że był to kościół pw. św. Mikołaja na Czwartku. Według lokalnej tradycji początki tej świątyni sięgają 986 roku. Kościół miał wznieść Mieszko I w miejscu dawnej świątyni pogańskiej. Tej daty nie da się zweryfikować.
Do 1031 Lublin miał drugorzędne znaczenie dla państwa Piastów. Sytuacja zmieniła się w związku z utratą Grodów Czerwieńskich. Wtedy Lublin stał się ważnym
Na ziemiach polskich proces przybierania herbów przez miasta rozpoczął się w 2 połowie XIII wieku i był nieodłącznie związany z otrzymywaniem przez miasta praw miejskich. Od 1317 roku, razem z prawem miejskim, miasto Lublin uzyskało przywilej stanowienia i wykonywania prawa. Do właściwego funkcjonowania organów miasta niezbędna była pieczęć – najważniejszy sposób uwierzytelniania aktów prawnych.
Wówczas herb miejski był traktowany jako forma komunikowania. Przekazywał odbiorcy informacje o swoim właścicielu. Najstarszy wizerunek herbu Lublina znajduje się na pierwszych pieczęciach rady miejskiej, a najstarsza znana nam pieczęć została zamieszczona przy dokumencie z 1401 roku, wystosowanym przez lubelskich rajców do toruńskiej rady miasta, w którym lubelska rada miejska poleca opiece i przychylności torunian Stanisława Gelena. Najprawdopodobniej jest to pierwsza pieczęć miejska, a przedstawione na niej wyobrażenie jest pierwotną formą herbu Lublina – w polu pieczęci znajduje się wizerunek wspiętego kozła o długich karbowanych rogach, gęstej sierści i bujnej brodzie. Władze miejskie używały tej pieczęci prawdopodobnie do początku XVI wieku, kiedy to pojawiła się nowa pieczęć ze zmienionym wyobrażeniem herbu Lublina.
Najstarszy wizerunek herbu Miasta Lublin
Była to także pieczęć radziecka (Rady Miejskiej) z legendą „SIGILVM CONSULUM CIVITATIS REGIE LVBLINEN(SIS)” – „PIECZĘĆ RAJCÓW MIASTA KRÓLEWSKIEGO LUBLINA”, na której przedstawiono wspartego na murawie kozła wspiętego obok krzewu winnego – kozioł staje niemal pionowo, przednimi nogami wspierając się na winorośli, a zadnimi na pagórkowatej murawie. W polu pieczęci widnieje data „1535 ” – najprawdopodobniej rok sporządzenia pieczęci miejskiej
Pieczęć radziecka z 1535
Kozła bez winorośli można spotkać jeszcze na powstałych w XVIII wieku pieczęciach burmistrzowskich: powstałej na początku XVIII wieku z tarczą ozdobioną koroną oraz na występującej po raz pierwszy w 1754 roku, na której tarcza zwieńczona jest dwoma gałązkami palmowymi i muszlą.
Pieczęć burmistrzowska z XVIII wieku
Pieczęć radziecka z kozłem wspartym na krzew winorośli i datą „1535” funkcjonowała do początku XVIII wieku.
Najstarszym znanym obecnie wyobrażeniem lubelskiego herbu jest przedstawiony na sztychu (rycina wykonana w metalowej płycie uzyskana poprzez rycie stalowym rylcem w tej płycie, następnie wcieranie farby w powstałe rowki, a po starciu farby z gładkiej powierzchni, odbicie rysunku na papierze) A. Hogenberga z panoramą miasta, znajdujący się w dziele J. Brauna „Theatrum urbium praecipuarum totius mundi” („Teatr poszczególnych miast całego świata”) wydanym w Kolonii w 1617 roku. Wspiętego na krzew winorośli kozła umieszczono w owalnym kartuszu (motyw dekoracyjny przedstawiający herb, emblemat, monogram, napis lub malowidło w obramowaniu owalnym lub prostokątnym) zwieńczonym puttem (motyw dekoracyjny w postaci dziecka). Barwa pola herbu jest błękitna.
Wyobrażenie herbu Lublina znalazło się wśród herbów „przednich a głównych miast Korony Polskiej” – herbów Warszawy, Krakowa, Poznania, Kalisza i Lwowa w dziele S. Śleszkowskiego „O ustrzeżeniu i leczeniu morowego powietrza” wydanym w Kaliszu w 1623 roku.
Wyobrażenie herbu Miasta Lublin w dziele S. Śleszkowskiego
Wybitny heraldyk (osoba zajmująca się badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasadami kształtowania się herbów) staropolski Bartosz Paprocki opisuje herb Lublina w swoich dziełach: „Gnieździe cnoty” wydanym w 1578 roku i „Herbach rycerstwa polskiego” wydanych po raz pierwszy w 1582 roku: „Miasto Lublin nosi za herb kozła; w wielkich niebezpiecznościach bywało od różnych nieprzyjaciół. Od Juliana książęci założone”.
W XVIII wieku nad tarczą herbu Lublin zostaje umieszczona korona królewska, która po raz pierwszy pojawia się na pieczęci burmistrzowskiej.
Kolejne pieczęcie, na których pojawiła się korona jako ozdoba symboliczna to pieczęcie burmistrzowskie z lat 70. XVIII wieku, z roku 1780 i powstała po 1791 roku oraz trzy pieczęcie wójtowsko-sądowe sporządzone w ostatnich latach istnienia Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Na wyobrażeniach tych herb był zwieńczony koroną otwartą, która nawiązywała stylistycznie do rzeczywistej XIV-wiecznej korony monarszej z czasów uzyskania przez Lublin praw miejskich, o pięciu-ośmiu fleuronach (elementy dekoracyjne stosowane jako zwieńczenie szczytu, zwykle w formie pojedynczych, rozwiniętych kwiatów lilii) większych i mniejszych na przemian.
Podstawą prawną umieszczenia nad tarczą korony królewskiej są konstytucje Sejmu Walnego extraordynaryjnego trwającego od 19 kwietnia do 11 lipca 1703 roku, odbytego w Lublinie zrównujące pod względem prawnym Lublin z Krakowem. Od tej pory napis określający status Lublina „CIVITAS REGIE MAIESTATIS” („MIASTO KRÓLEWSKIEGO MAJESTATU”) został zastąpiony zwrotem „CIVITATIS SACRAE REGIAE MAIESTATIS” („MIASTO ŚWIĘTEGO KRÓLEWSKIEGO MAJESTATU”). Przywilej został powtórzony 31 sierpnia 1750 roku przez Augusta III pod tytułem „Conservatio circa jus coaequationis intuitu eligendorum consulum et proconsulum civitati Lublinensi serviens” (Przywilej nadający prawo do równego traktowania przy wyborze rajców i wicerajców w mieście Lublinie), który to dotyczył uniezależnienia wyborów burmistrzów i rajców od urzędników państwowych. Symbolem uprzywilejowanego statusu lubelskiego samorządu miejskiego było prawo rajców do noszenia u boku broni.
W wyniku zmian ustrojowych i administracyjnych zapoczątkowanych przez Konstytucję 3 Maja, Lublin został miastem wydziałowym, a na pieczęciach pojawił się język polski. W herbie nadal widniał kozioł wspięty na krzewie winnej latorośli, a tarcza herbu była wieńczona otwartą koroną królewską.
29 kwietnia 1811 roku ukazał się dekret (akt normatywny mający moc ustawy, wydany nie przez parlament, ale przez organ władzy wykonawczej) nakazujący miastom Księstwa Warszawskiego sporządzenie nowych tłoków pieczętnych, na których zamiast herbów miast miało się znaleźć godło państwowe. Od tego dnia herb Lublina traci pełnioną od wieków funkcję prawnego znaku rozpoznawczo-własnościowego władz miejskich.
Analogiczne rozwiązanie zastosowano w dekrecie wydanym 11 października 1822 roku nakazującym miastom umieszczanie na pieczęciach herbu Królestwa Polskiego (Orła na tarczy owalnej na piersiach dwugłowego orła rosyjskiego). W związku z represjami po Powstaniu Styczniowym, na mocy rozporządzenia Komitetu Administracyjnego Królestwa Polskiego z 17 lutego 1868 roku wprowadzono orła rosyjskiego na pieczęciach wszystkich urzędów samorządowych. Natomiast ukaz carski z 25 lutego 1869 roku nakazywał umieszczanie na pieczęciach dużych miast i kas gminnych orła państwowego, a na pieczęciach mniejszych miast, gmin i dozorów kościelnych – herb właściwej guberni. Społeczność Lublina zamanifestowała jednak przywiązanie do staropolskiego herbu Lublina przez umieszczenie chorągiewki w kształcie kozła z winoroślą na szczycie sygnaturki (mała wieża kościelna, w której zazwyczaj umieszcza się najmniejszy dzwon) wieży Nowego Ratusza.
W drugiej połowie XIX wieku do herbu zostaje dodana korona murowa wywodząca się z republikańskiego Rzymu, gdzie stanowiła jedną z wojskowych odznakach honorowych. W herbie Lublina promieniami korony murowej był wieże z wyraźnie zarysowanymi, wysuniętymi machikułami (elementy obronne budowane w górnej części murów obronnych, były prototypami balkonów). Według systemu niemieckiego korona o trzech wieżach oznaczała miasto liczące do 100 000 mieszkańców.
Oficjalny charakter nadano lubelskiemu herbowi z kozłem i winoroślą podczas wielkich wystaw – Wystawy Rolniczo-Przemysłowej odbywającej się w 1901 roku i Wystawy Higienicznej odbywającej się w 1908 roku. W czasie Wystawy Rolniczo-Przemysłowej herb miasta umieszczono wraz z urzędowym herbem guberni (jednostka administracyjna wprowadzona w Rosji przez cara Piotra Wielkiego) rosyjskiej owalnej tarczy barokowej wieńczącej bramę wejściową wystawy.
W 1915 roku samorząd miasta Lublina wyemitował bony mające na celu zgromadzenie żądanej kontrybucji (opłata wypłacana przez pokonanych na żądanie zwycięzcy) przez Austriaków. Znakiem uwiarygodniającym bony był lubelski herb pojawiający się w dwóch formach: na awersie (awers i rewers to dwie strony zdobionego przedmiotu płaskiego, awers przedstawia główną treść, natomiast rewers zawiera treści uzupełniające) herb był wkomponowany w dekoracyjne zwieńczenie ozdobnej bordiury (pas dekoracyjny, zwykle z ornamentów lub elementów roślinnych) w kształcie bramy triumfalnej umieszczony na tarczy stylizowanej na renesansową. Winorośl utraciła cechy krzewu winnego i przybrała rozmiary sporego drzewka. Herb zwieńczony jest koroną królewską otwartą o trzech fleuronach i dwu pałkach. Na rewersie znajdował się herb na tarczy zwieńczonej koroną murową o trzech wieżach.
Od 1899 roku bito w mosiądzu, brązie i cynku żetony emitowane przez przedsiębiorstwo „Wodociągi Lubelskie”. Na awersie żetonów, które służyły do regulowania należności za wodę dostarczaną do miasta i sprzedawaną w 8 publicznych zdrojach, umieszczono na gotyckiej tarczy kozła wspiętego na krzew winorośli, która wyrasta w drzewko.
Żetony emitowane przez „Wodociągi Lubelskie”
W XIX wieku wizerunek herbowego kozła uległ zmianie – skrócono pierwotnie gęste i długie futro, przycięto brodę i ogon, wygładzono rogi – przez co herbowy kozioł był coraz powszechniej wykorzystywany jako element dekoracyjny. Pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku wizerunek lubelskiego kozła chętnie był umieszczany na znakach firmowych firm lubelskich i na szyldach miejscowych sklepów (między innymi: Fabryka Wód Mineralnych Sztucznych i Napojów Gazowych H. Policzkiewicza, Lubelskie Chrześcijańskie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe).
W 1915 roku po zajęciu Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i austriackie Lublin dostaje się wówczas pod zarząd austriacki, a na pieczęci magistratu lubelskiego ponownie zostaje umieszczony na tarczy gotyckiej kozioł wspięty na smukłe drzewo o kulistej koronie, tarcza ta zostaje zwieńczona tradycyjną koroną murową o trzech wieżach.
Rodzaje tarcz
Takimi samymi pieczęciami miały prawo się posługiwać wydziały magistratu, Milicja Miejska Miasta Lublina i Wydział Pomocy Społecznej. W 1918 roku zostaje zmieniona forma pieczęci Magistratu Lublina – prostokątną tarczę francuską zastąpiono tarczą stylizowaną na renesansową, opatrzoną cienką bordiurą, a pole pieczęci od legendy oddzielał dodatkowy otok. Nad tarczą znajdowała się zwyczajowa korona murowa o trzech wieżach. Forma pieczęci miejskiej nie była zmieniana do 1936 roku.
Wyobrażenia herbu Lublina odnajdziemy w latach 20-tych XX wieku na tzw. „bączkach”, czyli odznakach noszonych na czapkach przez magistrackich funkcjonariuszy porządkowych – milicję miejską i woźnych magistrackich. Na znaczkach milicji herb Lublina był drukowany wprost na owalnej blaszce cynkowej, a w przypadku znaczków woźnych – herb był drukowany na papierze i przyklejany na blaszkę. Herb Lublina na znaczkach był otoczony wstęgą z napisami: „Milicja M. Lublina” i „Magistrat M. Lublina”.
Herb Lublina wykuto na odbudowanym po pożarze 1923 roku budynku poczty przy placu Litewskim. Kozioł został przedstawiony w okrągłym polu znajdującym się w barokowym kartuszu zwieńczonym maszkaronem w trójpromiennej koronie murowej.
Herb Miasta Lublin na budynku Poczty Polskiej
Natomiast na przebudowanym w latach 1923-1924 budynku lubelskiego dworca kolejowego umieszczono na frontonie nad wejściem głównym herb Lublina w innej formie – na prostokątnej tarczy francuskiej przedstawiono białego kozła wspiętego na krzak winorośli. Tarcza została zwieńczona koroną murową w kształcie blankowanego wieńca z 9 promieniami. Nad wejściem do sali obrad Rady Miasta w lubelskim Ratuszu umieszczono także płaskorzeźbę z głową kozła umieszczoną w tondze otoczonym przez winne grona.
W 1926 roku 72 rajców Rady Miejskiej otrzymało odznaki wykonane ze srebra trzeciej próby na zamówienie Prezesa Rady Miejskiej przez Fabrykę Wyrobów z Brązu i Srebra Braci Łopieńskich z Warszawy. Na odznakach tych umieszczono w owalnym kartuszu ozdobionym motywami roślinnymi widok na Bramę Krakowską, a powyżej miniaturkę herbu Lublina z koroną murową.
Odznaka pamiątkowa rajców lubelskich I kadencji
Odznaki z herbem miasta nosili również magistraccy urzędnicy – przedstawiony był na nich kozioł wspięty na drzewko o okrągłej koronie na czerwonej emaliowanej tarczy francuskiej, tarcza była zwieńczona koroną murową o trzech wieżach.
13 grudnia 1927 roku Prezydent II Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie zakazujące używania przez miasta własnych herbów, a na pieczęciach nakazano umieścić orła państwowego z nazwą danej władzy.
Na skutek protestów miast w 1930 roku zezwolono za zgodą Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na posługiwanie się uzasadnionymi herbami historycznymi: Zarząd Miejski rozpoczął starania o zatwierdzenie herbu miejskiego Lublina – wnioski po zaopiniowaniu przez Wydział Archiwów Państwowych Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego rozpatrywało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. 3 października 1936 roku zostało przez podsekretarza stanu W. Korsaka podpisane zarządzenie w sprawie zatwierdzenia herbu miasta Lublina – „W polu czerwonym kozioł srebrny zwrócony w prawo wspina się z murawy zielonej na zielony krzak winny”.
Do 1939 roku zatwierdzono 104 herby polskich miast.
W czasie okupacji hitlerowskiej herbowy kozioł zachował funkcję urzędową i oficjalnego znaku miasta, ponieważ niemieccy okupanci uznali Lublin za miasto odwiecznie germańskie. Dodano jednak do herbu lubelskiego koronę murową systemu niemieckiego. Ustawa z dnia 21 grudnia 1978 roku „O odznakach i mundurach” z późn. zm. przyznała jednostkom samorządu terytorialnego prawo ustanawiania, w drodze uchwały Rady Miasta, własnych herbów, flag, emblematów oraz insygniów i innych symboli. Symbole miasta muszą być ustanowione w zgodzie z zasadami heraldyki (nauka pomocnicza historii, zajmuje się badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasadami kształtowania herbów), weksylologii (nauka pomocnicza historii, zajmuje się badaniem flag, chorągwi, a także objaśnianiem znaczenia barw i przedstawień na nich umieszczonych) i miejscową tradycją historyczną.
Ustawa z 8 marca 1990 roku „O samorządzie terytorialnym” z późn. zm. przyznała radom gmin prawo do podejmowania uchwał w sprawie herbu gminy po zasięgnięciu opinii Komisji Heraldycznej przy Ministrze Spraw Wewnętrznych i Administracji. Uchwała Rady Miasta Lublin nr 465/XXI/2004 z dnia 8 lipca 2004 roku ustanowiła herb, barwy, flagę Miasta Lublin, flagę urzędową Miasta Lublin i hejnał Miasta Lublin.
W latach 2003 – 2004 podjęto prace pod kierownictwem Sekretarza Miasta Lublin Pana Tadeusza Sobieszka w celu uporządkowania symboli Miasta Lublin (herbu Miasta Lublin, barw, flagi Miasta Lublin, flagi urzędowej Miasta Lublin). Przeprowadzono wiele konsultacji z przedstawicielami środowisk naukowych, w których brali udział:
- dr Piotr Dymmel
- prof. dr hab. Tomasz Panfil
- dr Henryk Seroka
- prof. dr hab. Krzysztof Skupieński
- prof. dr hab. Józef Szymański
- prof. dr hab. Barbara Trelińska
- prof. dr hab. Henryk Wąsowicz
W wyniku konsultacji został opracowany wzór herbu Miasta Lublin. Wzór herbu wykonał na zlecenie artysta grafik, pracownik naukowy Wydziału Artystycznego UMCS pan Dariusz Dessauer. Opracowano na podstawie między innymi książki „Herb Lublina. Geneza, Symbolika, Funkcje” autorstwa Tomasza Panfila. Serdecznie dziękujemy Sekretarzowi Miasta Lublin Panu Tadeuszowi Sobieszkowi za nieocenioną pomoc i cenne uwagi.
Wizerunki kozy występują między innymi w herbach miejscowości:
- Biskupice
- Głuchołazy
- Kałuszyn
- Koźle
- Koziegłowy
- Kryłów
- Lublin
- Mirosławiec
- Nowogrodziec
- Wieruszów
- Ślesin
- Narew
.JPG)